Zašto je Betelgezovo zatamnjenje 2019. godine uplašilo svijet: Bljesak smrti ili kosmička predstava?
Podijeli vijest
Krajem 2019. i početkom 2020. godine, astronomi i ljubitelji neba širom svijeta bili su u stanju pripravnosti. Betelgez, jedna od najsjajnijih zvijezda na noćnom nebu i dio sazviježđa Orion, počela je dramatično da tamni. Njena svjetlost je opala za više od dvije trećine, što je izazvalo spekulacije o njenoj neizbježnoj supernovi. Vijesti su se širile brzinom svjetlosti, a mnogi su se pitali da li će uskoro svjedočiti spektakularnom kosmičkom događaju – eksploziji zvijezde vidljivoj i danju.
Betelgez je crveni superdžin, zvijezda u poodmakloj fazi svog života. Nalazi se na udaljenosti od oko 700 svjetlosnih godina od Zemlje i jedna je od najvećih zvijezda koje poznajemo. Da se nalazi u našem Sunčevom sistemu, protezala bi se do Jupiterove orbite. Zbog svoje veličine i starosti, Betelgez je nestabilna zvijezda koja redovno pulsira i mijenja svoju svjetlost. Međutim, zatamnjenje koje se dogodilo 2019. godine bilo je neobično i mnogo izraženije od uobičajenih varijacija.
Veliko zatamnjenje
Zatamnjenje Betelgeza je prvi put primijećeno krajem 2019. godine, a nastavilo se tokom januara i februara 2020. Zvijezda je postala toliko slaba da je bila jedva vidljiva golim okom u urbanim sredinama. Astronomi su odmah počeli da prate Betelgez sa teleskopima širom svijeta, pokušavajući da otkriju uzrok ovog dramatičnog pada svjetlosti. Postojale su brojne teorije, od kojih je najuzbudljivija bila ona o neizbježnoj supernovi. Ako bi Betelgez eksplodirao kao supernova, to bi bio spektakularan događaj vidljiv sa Zemlje, čak i danju. Međutim, druge teorije su sugerisale da je zatamnjenje uzrokovano nečim manje dramatičnim.
Prašina i sjene
Nakon detaljnih analiza, astronomi su došli do zaključka da je zatamnjenje Betelgeza uzrokovano kombinacijom dva faktora: smanjenjem temperature površine zvijezde i izbacivanjem ogromnog oblaka prašine. Evropska južna opservatorija (ESO) koristila je Very Large Telescope (VLT) u Čileu kako bi detaljno proučila Betelgez. Njihova istraživanja su pokazala da je dio površine zvijezde postao znatno hladniji, što je dovelo do smanjenja svjetlosti. Istovremeno, zvijezda je izbacila veliki oblak prašine koji je zaklonio dio njene svjetlosti.
Ovaj oblak prašine je nastao kada je materijal izbačen sa površine zvijezde ohlađen i kondenzovan u čvrste čestice. Prašina je blokirala dio svjetlosti Betelgeza, što je dodatno doprinijelo zatamnjenju. Kombinacija ova dva faktora – smanjenje temperature i oblak prašine – objasnila je dramatičan pad svjetlosti koji je uplašio svijet.
Kosmički dah
Izbacivanje materijala sa površine zvijezda je uobičajena pojava, posebno kod crvenih superdžinova poput Betelgeza. Ove zvijezde su nestabilne i gube masu tokom svog života. Materijal izbačen sa zvijezde može formirati oblake prašine i gasa koji okružuju zvijezdu. Ovi oblaci mogu uticati na svjetlost zvijezde i uzrokovati varijacije u njenoj sjajnosti. U slučaju Betelgeza, izbacivanje velikog oblaka prašine je bilo neobično, ali ne i neviđeno.
Supernova ipak?
Iako je zatamnjenje Betelgeza 2019. godine bilo uzrokovano prašinom i smanjenjem temperature, to ne znači da zvijezda neće eksplodirati kao supernova u budućnosti. Betelgez je zvijezda u poodmakloj fazi svog života i očekuje se da će eksplodirati kao supernova u narednih 100.000 godina. To je kratak period u astronomskim razmjerima, ali dug period u ljudskim razmjerima. Kada Betelgez eksplodira, to će biti spektakularan događaj vidljiv sa Zemlje, čak i danju. Eksplozija će biti toliko sjajna da će se moći vidjeti i bez teleskopa, a trajat će nekoliko sedmica ili mjeseci.
Zatamnjenje Betelgeza 2019. godine je bio podsjetnik na dinamičnost i nepredvidivost svemira. Iako se ispostavilo da nije riječ o supernovi, ovaj događaj je pružio astronomima priliku da detaljnije prouče ovu fascinantnu zvijezdu i bolje razumiju procese koji se odvijaju u njenoj unutrašnjosti. Betelgez nastavlja da intrigira i inspiriše, podsjećajući nas na ljepotu i misteriju svemira koji nas okružuje. Iako je strah od neizbježne supernove bio preuranjen, mogućnost da ćemo svjedočiti ovom spektakularnom događaju u budućnosti ostaje uzbudljiva perspektiva.
