Schmidt upozorava: Kriza u BiH ozbiljna, ali ne i beznadna – odgovornost na rukovodstvu RS

Trideset godina nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, Bosna i Hercegovina se suočava s najtežom političkom krizom od završetka rata, prema najnovijem izvještaju visokog predstavnika Christiana Schmidta. Dokument obuhvata period od aprila do oktobra 2025. godine i ističe da su mir i stabilnost u zemlji i dalje očuvani.

Visoki predstavnik ocjenjuje da je trenutna situacija u zemlji ozbiljna, ali ne predstavlja beznadno stanje. Prema izvještaju, aktuelna kriza nije nastala kao izolovani događaj nakon presude Suda BiH i odluke Centralne izborne komisije o prestanku mandata Milorada Dodika, već je rezultat dugotrajne politike usmjerene na potkopavanje državnih institucija.

Planirana dekonstrukcija

Schmidt naglašava da je ovaj politički kurs bio unaprijed planiran i pripremljen, te da se uklapa u širi obrazac nastojanja vlasti u Banjaluci da dekonstruišu institucionalnu arhitekturu uspostavljenu Dejtonskim sporazumom. Iako su tenzije bile visoke, u izvještaju se ističe da mir nije narušen.

Potencijalne prijetnje da bi se u sukob političkih institucija mogle uključiti bezbjednosne snage pokazale su se kratkotrajnim. Uloga EUFOR-a i odluka o povećanju broja vojnika ocijenjeni su kao ključni faktor stabilnosti.

Pravne posljedice

Visoki predstavnik podsjeća da je Ustavni sud BiH poništio više akata usvojenih u Narodnoj skupštini Republike Srpske, uključujući zakone o nepoštovanju državnih zakona, o formiranju paralelnog Visokog sudskog i tužilačkog savjeta RS, te izmjene Krivičnog zakona RS.

Ovi akti počivali su na pogrešnoj pretpostavci da entitet može jednostrano povući saglasnost na državne zakone i stvoriti sopstvene institucije

Odluke suda i izborne komisije kojima je konstatovan prestanak Dodikovog mandata poslale su snažnu poruku da napadi na ustavni pored i nepoštovanje zakona BiH nose pravne posljedice.

Parlamentarna paraliza

Izvještaj opisuje duboku političku krizu na državnom nivou. Koalicija formirana nakon izbora 2022. godine raspala se nakon što su stranke Trojke napustile saradnju sa SNSD-om, dok su HDZ BiH i SNSD odbili restrukturiranje Savjeta ministara.

Parlamentarna skupština BiH praktično je paralizovana, a Savjet ministara nije ispunio očekivanja. Zbog toga su brojne šanse za napredak na putu ka Evropskoj uniji propuštene.

Ohrabrujući signali

Ipak, usvajanje Reformske agende uoči roka 30. septembra 2025. godine smatra se ohrabrujućim signalom. Dokument je trenutno u ocjeni Evropske komisije i mogao bi označiti novi početak reformi.

Kao jedan od najopasnijih poteza vlasti u Banjaluci navedena je odluka Narodne skupštine RS od 22. augusta 2025. godine da raspiše referendum na nivou entiteta za 25. oktobar, što je u izvještaju ocijenjeno kao duboko zabrinjavajuće.

Referendumi koji se odnose na pitanja van nadležnosti entiteta nemaju pravnu snagu i predstavljaju rizik za stabilnost i međuetničke odnose

Evropski put ugrožen

Visoki predstavnik ponovo ističe da Bosna i Hercegovina pripada evropskoj porodici, ali da je njen put ka EU usporen i ugrožen zbog neodgovornih poteza domaćih vlasti, prije svega onih u Republici Srpskoj.

Dejtonski sporazum nije stvar izbora – on je obaveza. Njegove garancije moraju se poštovati pod svim okolnostima. Politički lideri moraju pokazati hrabrost i prihvatiti dijalog kao jedini put naprijed

U izvještaju se dodaje da je međunarodno prisustvo u BiH i dalje neophodno, posebno u svjetlu ocjena Savjeta bezbjednosti UN da region i dalje predstavlja potencijalnu prijetnju miru i bezbjednosti.

Raskršće pred izbore

Godinu dana uoči opštih izbora 2026. godine, BiH se nalazi na raskršću. Visoki predstavnik zaključuje da se zemlja može izvući iz ćorsokaka samo ako domaći politički akteri pokažu spremnost na saradnju i poštovanje institucija stvorenih Dejtonskim sporazumom.

Budućnost Bosne i Hercegovine zavisi od sposobnosti njenih lidera da odbace podjele i prihvate dijalog. Samo tako država može postati funkcionalna, stabilna i bliža Evropskoj uniji