Panika u Americi zbog Wellesove radio-drame o vanzemaljskoj invaziji

Dana 30. oktobra 1938. godine, američki glumac i režiser Orson Welles zajedno sa svojim pozorišnim ansamblom Mercury Theatre on the Air izveo je radio-adaptaciju poznatog naučnofantastičnog romana Rat svjetova Herberta Džordža Wellsa. Emisija je emitovana na programu radio-stanice CBS tokom uobičajenog nedjeljnog večernjeg termina, ali je ono što se desilo tokom njenog trajanja ostalo je zabilježeno kao jedan od najnezaboravnijih trenutaka u historiji radio-difuzije.

Prije samog emitovanja, Welles i njegov tim odlučili su da priču o napadu Marsovaca predstave u obliku reportaže uživo, stvarajući pritom dojam izvanrednih vijesti koje prekidaju redovni program. Dramski koncept je bio osmišljen tako da oponaša seriju „vijesti u prekidu“, sa detaljnim izvještajima i svjedočenjima o neobičnim eksplozijama i drugim fenomenima koji su zabilježeni na Marsu.

Iako je program na samom početku sadržavao najavu da se radi o fikciji, veliki broj slušalaca je propustio ovu informaciju jer su se priključili programu nešto kasnije. Prema istraživanjima koje su kasnije sprovele novinske kuće, mnogi slušaoci su zaista vjerovali da se planeta Zemlja suočava sa stvarnom invazijom iz svemira.

Javnost reaguje uznemireno

Kako se radiodrama odvijala, izvještaji su postajali sve dramatičniji i realističniji, opisujući dolazak Marsovaca, upotrebu otrovnih plinova i opšta razaranja. Ovo je izazvalo široku uznemirenost među dijelom slušateljske publike koja je povjerovala u autentičnost događaja.

Telefonske linije su postale preopterećene jer su ljudi masovno zvali hitne službe, novinske redakcije i radio-stanice, tražeći potvrdu o dešavanjima. U pojedinim gradovima bilo je izvještaja o navodnim evakuacijama i okupljanjima građana koji su vjerovali da moraju napustiti svoje domove kako bi se spasili.

Iako su medijski izvještaji o stepenu panike često bili prenaglašeni, izvori poput The New York Timesa i časopisa Time su kasnije potvrdili da je određeni broj slušalaca bio istinski prestrašen i zbunjen, što je dovelo do do tada nezabilježenih reakcija. Neki istoričari smatraju da je panika bila manje rasprostranjena nego što se kasnije tvrdilo, ali nesumnjivo je da je reakcija publike bila intenzivna i duboko emotivna.

Posljedice po medije i zakon

Nakon emitovanja Rata svjetova, američki mediji i šira javnost oštro su kritikovali Wellesa i njegov tim zbog odluke da fikcionalnu priču predstave u formi vijesti. Welles je održao konferenciju za novinare na kojoj se izvinio, istakavši da nije očekivao tako burnu reakciju.

Međutim, kontroverza je samo doprinijela njegovoj popularnosti i pomogla mu da ubrzo započne rad na svom prvom filmu Građanin Kejn iz 1941. godine, koji ga je učinio jednim od najznačajnijih filmskih autora svog vremena.

Ova radio-drama je također dovela do ozbiljnih promjena u američkom zakonodavstvu koje se tiče radio i kasnije televizijskog programiranja. Federalna komisija za komunikacije (FCC) je istražila čitav slučaj i kasnije uvela strožije smjernice za jasno označavanje fikcionalnog sadržaja, kako bi se spriječilo ponavljanje sličnih nesporazuma.

Radio-emisija Rata svjetova ostavila je trajan uticaj na popularnu kulturu. Adaptacije, parodije i reference na ovaj događaj pojavljivale su se u brojnim knjigama, filmovima i TV serijama. Wellesov program ostaje dokaz moći radija i masovnih medija da utiču na kolektivne emocije i percepciju stvarnosti.

Čak i decenijama kasnije, Rat svjetova dokazuje kako uvjerljivo pripovijedanje može stvoriti snažan emocionalni odjek kod publike, uprkos tome što se radi o fikciji. Danas se ovaj događaj proučava kao fenomen koji oslikava snagu medija i odgovornost koju oni nose sa sobom.