Bitka na Zečevom gaju: Dan kada je odbranjena Gračanica

U maju 1992. godine, dok se ratna opasnost širila Bosnom i Hercegovinom, Gračanica se našla na meti velikosrpskih snaga koje su, sa snažnih uporišta na Ozrenu i Trebavi, prijetile opkoljavanjem i napadom na ovaj grad u dolini Spreče. Sa položaja u Lendićima i Gornjoj Lohinji, agresor je već bio na domak grada, spreman za okupaciju.

Odbrana je bila slaba, sastavljena od pripadnika rezervne i aktivne policije te tek formiranih jedinica Teritorijalne odbrane RBiH (TO RBiH), koje su bile skromno naoružane – na desetine boraca dolazila je samo jedna lovačka puška. Ipak, borci nisu imali izbora – pred očima su im bile slike stradanja civila u već okupiranim dijelovima zemlje, gdje su se vršili zločini nad nesrpskim stanovništvom.

Prvi neprijateljski napadi na Gračanicu počeli su 18. i 19. maja 1992. godine, a posebno se zaoštrili u predjelu Zečevog gaja – visoravni na tromeđi Lendića, Malešića i Stjepan Polja. U jutarnjim satima 23. maja, tokom izviđanja terena, poginuo je mladi pripadnik TO Džemal Bašić Gema, što je izazvalo direktan sukob sa srpskim ekstremistima. Branitelji su tada ovladali Ahmićima, ali nisu uspjeli iskoristiti početnu prednost zbog loše koordinacije među jedinicama.

S obzirom na rastuće prijetnje, Opštinski štab TO Gračanica poslao je Manevarski vod (nekadašnji vod Patriotske lige) kao pojačanje prema Stjepan Polju. Srpska strana je u međuvremenu dobila značajna pojačanja – pristizali su kamioni puni vojnika i jedan tenk.

U ponedjeljak, 25. maja 1992. godine, u ranim jutarnjim satima, otpočeo je snažan napad agresora na linije Malešića i Stjepan Polja. Uz podršku minobacača, protuavionskog oružja i tenka sa platoa Zečevog gaja, linije su bile ozbiljno ugrožene. Međutim, izlaskom interventnih snaga TO borbena linija se stabilizirala, a agresor je potisnut prema istočnoj strani Zečevog gaja.

Tokom dana dolazilo je do povremenih borbi. Oko 13:30 sati, naređen je kontraudar Manevarskom vodu i jedinicama iz Malešića, ali je u pokretu došlo do upada u neprijateljsku zasjedu. U pokušajima izvlačenja poginulih i ranjenih, gubici su se povećavali.

Tog dana, u herojskoj borbi za Gračanicu, živote je izgubilo deset branilaca:

– Mehmed Ahmedbegović Meša, komandir Manevarskog voda TO
– Hajrudin Džebo Bajbaga, komandir Interventnog voda Stjepan Polje
– Hasib Ferhatović Pibe, vojni instruktor i zamjenik komandira
– Asim Šako Škoda, zamjenik komandira čete iz Malešića
– Vedad Đonlić, komandir odjeljenja u Manevarskom vodu
– Zuhdija Šestan Zući, borac Manevarskog voda
– Vahid Hankušić, komandir odjeljenja u četi TO Malešići
– Šaban Memić, komandir odjeljenja u četi TO Malešići
– Mirsad Hamzić, borac Interventnog voda TO
– Osman Ibrahimović Čiša, pripadnik rezervne policije

U isto vrijeme, artiljerijski napadi su zasuli samu Gračanicu i okolna naselja. Gađani su bolnica, vjerski objekti i stambene zgrade. Bilo je civilnih žrtava i pokušaja pješadijskih prodora s lijeve obale Spreče.

Kasnije su zaplijenjeni dokumenti agresora pokazali da je cilj bio spajanje srpskih snaga s Ozrena i Trebave preko Lendića i Malešića. Da je taj plan uspio, došlo bi do potpunog odsijecanja područja Stjepan Polja, Lukavice i današnjeg Doboj Istoka, a Gračanica bi se našla u obruču.

Hrabrost i odlučnost branilaca 25. maja 1992. osujetili su ove planove. Bio je to prvi, ali i posljednji pokušaj agresora da zauzme Gračanicu. Odbijen silovit napad bio je jasna poruka: ovaj grad neće pasti.

Zahvaljujući žrtvi svojih sinova, Gračanica je preživjela. Zato se 25. maj svake godine obilježava kao Dan odbrane Gračanice – dan kada je, u krvavoj borbi na Zečevom gaju, odbranjena čast, život i budućnost jednog grada.