Uzrok velikog nestanka struje u Španiji i Portugalu i dalje misterija

Postepena obnova snabdijevanja električnom energijom je u toku u dijelovima Španije i Portugala nakon što je veliki prekid u ponedjeljak izazvao haos širom Iberijskog poluostrva. Prekid je zaustavio metro i željeznički saobraćaj, prekinuo telefonske i internet veze, te ugasio bankomate i semafore u obje zemlje, kao i u dijelovima Francuske i Andore. Milioni ljudi suočili su se s mogućnošću provođenja noći bez struje.

Iako nije jasno koliko je tačno ljudi pogođeno u regiji koja broji oko 60 miliona stanovnika, razmjere prekida su ogromne. Eduardo Prieto, šef operacija u španskom nacionalnom operateru mreže Red Eléctrica, izjavio je za Associated Press da je situacija bez presedana, nazivajući događaj “izuzetnim i vanrednim”. Teresa Ribera, izvršna potpredsjednica Evropske komisije zadužena za promociju čiste energije, nazvala je incident “jednim od najozbiljnijih zabilježenih epizoda u Evropi u posljednje vrijeme”.

Napori za obnovu mreže

Španski operater Red Eléctrica saopštio je u ponedjeljak navečer da je napajanje obnovljeno u dijelovima nekoliko regija, uključujući Kataloniju, Andaluziju, Baskiju i Kastilju i Leon. Kompanija radi s glavnim energetskim kompanijama i oslanja se na interkonekcije s Francuskom i Marokom kako bi obnovila napajanje.

Operacije obnove distribucije energije širom zemlje su posebno složene, jer se započinju u situaciji potpunog odsustva [struje] i koristeći samo nacionalne proizvodne resurse, za razliku od onoga što se dešava u Španiji, gdje operacija povratka u normalu računa na doprinose iz francuskog i marokanskog elektroenergetskog sistema,

navela je kompanija, dodajući da će napajanje ključnih službi biti obnovljeno kasnije tokom ponedjeljka.

U Portugalu je također obnovljeno napajanje u nekim područjima, a nacionalna kompanija REN saopštila je da je proizvodnja obnovljena u dvije elektrane. Očekuje se da će potpuna usluga biti obnovljena “u narednim satima”.

Šta je uzrok? Teorije i demantiji

Tačan uzrok prekida još uvijek nije zvanično utvrđen, ali stručnjaci razmatraju nekoliko mogućih scenarija. Važno je napomenuti da trenutno nema dovoljno dokaza za definitivno utvrđivanje uzroka.

1. Sajber napad?
Španski nacionalni centar za kibernetičku sigurnost (CCN) saopštio je da je prikupio dokaze koji sugerišu da bi prekid mogao biti posljedica sajber napada. Ovu mogućnost potvrdio je i Juanma Moreno, predsjednik regionalne vlade Andaluzije. Međutim, ovu hipotezu su demantovali visoki zvaničnici. Portugalski premijer Luís Montenegro izjavio je da “nema indikacija” da je kriv sajber napad, te da problem “nije nastao u Portugalu”. Predsjednik Evropskog vijeća António Costa također je rekao da nije vidio dokaze o sajber napadu. Španski premijer Pedro Sánchez pozvao je javnost na saradnju i odgovorno ponašanje, navodeći:

Španija ima mehanizme da se nosi s ovakvim situacijama. Još jednom, apelujem na javnost da sarađuje sa svim vlastima i postupa odgovorno i civilizovano, kao što smo uvijek činili.

Portugalski Nacionalni centar za kibernetičku sigurnost također je saopštio da nema indikacija da je uzrok sajber napad.

2. Rijedak atmosferski fenomen?
Tokom ponedjeljka pojavili su se izvještaji da je prekid možda uzrokovan rijetkim fenomenom zvanim “indukovana atmosferska vibracija”, koja je izazvala “anomalne oscilacije” na visokonaponskim vodovima španske mreže. Portugalska kompanija REN navodno je ovo saopštila za BBC, tvrdeći da su oscilacije izazvale “kvarove sinhronizacije između električnih sistema, što je dovelo do uzastopnih poremećaja širom povezanih evropskih mreža.” REN je kasnije demantovao ove tvrdnje u portugalskim medijima.
Profesor Solomon Brown sa Univerziteta Sheffield objasnio je za Euronews Next da bi “indukovana atmosferska vibracija” bila ekvivalentna “izazivanju malog pomaka u lokalnom elektromagnetnom polju”.

Ovo bi imalo isti uticaj kao, recimo, solarni događaj i moglo bi izazvati neravnoteže u tokovima električne energije koje bi trebalo kontrolisati,

rekao je, dodajući da u ekstremnim slučajevima operateri mogu isključiti mrežu i postepeno je ponovo uključivati, što je kompleksan proces.

3. Problemi s mrežom i kaskadni efekti?
Stručnjaci poput Onyeme Nduke sa Univerziteta u Londonu ističu da su elektroenergetske mreže obično međusobno povezane, što znači da kvar u jednom dijelu može izazvati “kaskadni efekat u drugim područjima”. Iako sistemi imaju ugrađene redundantnosti, veliki poremećaji mogu dovesti do širokih prekida.
Taco Engelaar iz kompanije Neara, specijalizovane za energetsku infrastrukturu, sugerisao je da bi, s obzirom na povezanost sistema, fizički kvar ili sajber napad imali slične posljedice širenja.

Ovako raširen kvar mreže je izuzetno neobičan i mogao bi biti uzrokovan nizom stvari: mogao bi postojati fizički kvar u mreži koji obara napajanje, iza njega bi mogao stajati koordinirani sajber napad, ili je dramatična neravnoteža između potražnje i ponude gurnula sistem mreže preko ivice,

rekao je Engelaar.

Ako je greška u sistemu, onda bi međusobna povezanost između različitih regionalnih i nacionalnih mreža mogla dovesti do velikog obima prekida koje vidimo danas [ponedjeljak]. Isto važi i za sajber napad – mnogi od ovih sistema su povezani i dijele resurse – obaranje jednog moglo bi oboriti mnoge.

Evropska komisija je saopštila da je u kontaktu s vlastima u Španiji i Portugalu i da je spremna pružiti podršku u ponovnom uspostavljanju sistema.