Kako su Španija i Portugal vratili struju nakon masovnog prekida napajanja

Nakon nezapamćenog prekida napajanja električnom energijom koji je u ponedjeljak ostavio veći dio Iberijskog poluostrva u mraku, vanredna stanja u Španiji i Portugalu postepeno se ukidaju u utorak (osim u Valenciji), dok se elektroenergetski sistem oporavlja.

Prekid je pogodio Španiju, Portugal i dijelove Francuske u ponedjeljak nešto poslije podneva, prema podacima Evropske mreže operatora prenosnih sistema za električnu energiju (ENTSO-e). Komesar EU za energiju i stanovanje, Dan Jorgensen, potvrdio je u utorak ujutro da se energetska situacija normalizuje, napominjući da je ovo bio “najteži incident u skoro dvije decenije u Evropi”.

Dok istražitelji još utvrđuju uzrok masovnog zamračenja, stručnjaci objašnjavaju da je ponovno pokretanje elektroenergetske mreže nakon prekida izuzetno složen proces koji zahtijeva pažljivo balansiranje kako bi se izbjegao novi kolaps.

Kako funkcioniše prenosna mreža?

Prenosna mreža je “kičma” elektroenergetskog sistema jedne zemlje, prema španskom operatoru mreže Red Electrica. Ona povezuje elektrane sa velikim potrošačima, distributivnim tačkama i drugim nacionalnim izvorima energije, omogućavajući efikasan i siguran prenos energije. Španska mreža obuhvata preko 45.000 km visokonaponskih vodova, dok portugalska ima oko 9.661 km. Značajan dio energije u Portugalu (oko 77% u utorak) dolazi iz obnovljivih izvora.

Paul Cuffe, docent elektrotehnike i elektronskog inženjerstva na Univerzitetskom koledžu u Dablinu (UCD), objašnjava da su elektroenergetske mreže često sinhronizovane ili međusobno povezane.

[Ako] bi se nešto nepredviđeno dogodilo sa generatorom u Madridu, to se odmah može osjetiti u Barceloni ili Lisabonu,

rekao je za Euronews Next.

Operatori sistema konstantno prate balans između proizvedene i potrošene energije, održavajući frekvenciju oko 50 herca. Blaga odstupanja su normalna, ali veći poremećaji mogu dovesti do kolapsa. Kvar na Iberijskoj mreži vjerovatno se dogodio brzo i neočekivano.

Odjednom se pojavi mnoštvo alarma, [operator sistema] trepne i pogleda ekran, gdje posljednjih pet godina nije bilo ni naznake problema… i [pomisli] šta se, zaboga, desilo?,

opisuje Cuffe mogući scenario.

Delikatan proces ponovnog pokretanja

Nakon prekida, počinje izazovan proces vraćanja mreže u funkciju. Glasnogovornik Eurelectrica, udruženja koje predstavlja evropsku energetsku industriju, objasnio je da mreža mora proći kroz tzv. “crni start”. To znači korištenje “proizvodnih kapaciteta koji ne zahtijevaju struju iz mreže da bi se pokrenuli”. U slučaju Iberijskog prekida, to je postignuto pomoću hidroelektrana, ali se mogu koristiti i dizelski ili plinski generatori.

Struja iz ovih alternativnih izvora prvo se usmjerava ka esencijalnim službama poput bolnica ili vojnih objekata. Nakon toga, proizvodnja se “polako povećava” i “pažljivo usklađuje sa dodatnom potražnjom koja se uvodi u sistem”, navodi Eurelectric.

Ako balansiranje nije gotovo savršeno, može izazvati novi prekid.

Uloga obnovljivih izvora energije

Visok udio obnovljivih izvora (preko 56% u Španiji 2024.) čini upravljanje mrežom kompleksnijim, priznaje portugalski operator REN. ENTSO-e je ranije upozorio na moguću prekomjernu proizvodnju solarne energije s dolaskom ljepšeg vremena. Cuffe napominje da, iako je uloga obnovljivih izvora “relevantna”, kvarovi na mrežama dešavali su se i mnogo prije njihove masovne integracije.

Bilo bi pogrešno donositi preuranjene zaključke. Ali bilo bi [također] pogrešno da zauzmem pretjerano odbrambeni stav u stilu kako se usuđuju klevetati obnovljivu energiju. Ta mreža je imala veoma visoku penetraciju obnovljivih izvora, i to bi moglo biti relevantno.

Šta slijedi: Provjere i istrage

Kako se napajanje vraća, neophodne su sigurnosne provjere kako bi se osiguralo da nema oštećenja na vodovima koja bi mogla izazvati nove probleme. Vrijeme potrebno za potpunu normalizaciju zavisi od ozbiljnosti i obima prekida.

U međuvremenu, pokrenute su istrage o uzroku. Premijeri Španije i Portugala, Pedro Sanchez i Luis Montenegro, zatražili su od Evropske komisije nezavisan izvještaj. Komisija je pojasnila da istragu neće voditi ona, već operator prenosnog sistema (TSO) iz zemlje članice koja nije povezana sa incidentom, uz učešće stručnjaka iz Španije, Portugala i Francuske. Izvještaj se očekuje u roku od šest mjeseci.

Također, sudija španskog Nacionalnog suda, Luis Calama, najavio je preliminarnu istragu o mogućnosti da je prekid bio posljedica cyber napada, iako su brojni zvaničnici odbacili tu mogućnost.